Wiedzeni potocznym rozumieniem pojęcia „psychopata”, mamy w świadomości obraz bezwzględnego seryjnego mordercy albo sadysty znęcającego się nad innymi ludźmi. Kogoś, kto jest wprost niebezpieczny i budzi grozę od pierwszej chwili, albo odsiaduje wyrok w więzieniu. I rzeczywiście w skrajnych przypadkach tak właśnie to wygląda.
Jak pokazuje życie, skrajne przypadki występują statystycznie rzadko. Niestety, brak podstawowej wiedzy na temat różnic w charakterach powoduje, że konsekwencje kontaktu z osobami o psychopatycznej strukturze charakteru bywają bardzo poważne i powodują destrukcję w życiu. W zależności od długości i rodzaju relacji, destrukcja ta może się okazać nieodwracalna.
Kim jest osoba o takiej strukturze?
Otóż jej cechą charakterystyczną jest brak dostępu do uczuć wyższych na poziomie funkcji mózgu. W dużym uproszczeniu oznacza to, że psychopata/psychopatka przeżywa życie wyłącznie poprzez biologiczne instynkty. Ponieważ jest to całe wyposażenie emocjonalne, działanie i kontakty z ludźmi oparte są na pożądaniu, władzy, dominacji i wykorzystywaniu innych do własnych celów.
Można by w tym miejscu pokusić się o negatywną ocenę takich motywów, ale niestety nie jest to wybór. Jest to jedyny, możliwy sposób postępowania. Brak uczuciowości wyższej powoduje, że człowiek taki potrzebuje stałej stymulacji, zazwyczaj dużo silniejszej niż przeciętna, żeby „czuć, że żyje”. Szybko się nudzi i potrzebuje stale mocnych, innych wrażeń. Normalne bodźce, które wystarczają przeciętnemu człowiekowi, powodują, że psychopata/psychopatka odczuwa wewnętrzną, głuchą pustkę, która staje się nie do zniesienia w przypadku tzw. „prozy życia”.
Przeciętny człowiek o psychopatycznej strukturze będzie stopniowo przejmował kontrolę nad osobą/sytuacją, która ma przynieść mu korzyści. Ponieważ osoby psychopatyczne mają w sobie specyficzny „magnetyzm” i doskonale potrafią namierzyć słabe punkty swoich „ofiar”, dopasowują odgrywaną przez siebie rolę do potrzeb osoby, którą zamierzają wykorzystać.
Gratyfikacja dla osobowości psychopatycznej
To, co jest największą gratyfikacją w tych sytuacjach, to ekscytacja w obserwowaniu, że manipulacja skutkuje, przejmowanie władzy i kontroli. Władza, kontrola otoczenia i zyski to atrybuty, których psychopata/psychopatka pożąda i które powodują ekscytację i satysfakcję. Ten proceder nigdy nie ustaje.
Zdobywając jeden obszar zysku, psychopata/psychopatka od razu potrzebuje następnego. Szuka zatem następnych osób i dóbr do zdobycia, posiadania. Bezwzględność w dążeniu do nich rzadko odbywa się „wprost” i nigdy nie jest fair wobec otoczenia. Dotyczy to zarówno sfery seksu, przejmowaniu majątku czy władzy w firmie itp.
Cechą charakterystyczną osób z taką osobowością jest fakt, że nie są w stanie zbudować własnej przestrzeni życia samodzielnie. Nie są w stanie wypracować własnej, samodzielnej przestrzeni życiowej, ponieważ sam wysiłek i dążenie do celu własnymi rękami powoduje u nich nudę. Stąd strategia na przejmowanie jej od innych. Gratyfikacja w postaci ekscytacji i satysfakcji z przejmowania władzy i kontroli to często jedyna emocjonalna motywacja do działania. Niestety brak dostępu do uczuciowości wyższej powoduje, że żadna inna nie jest możliwa na dłuższą metę.
Mistrz kamuflażu
Psychopata/psychopatka to mistrz kamuflażu. Widząc na horyzoncie obiekt pożądania czy korzyści, potrafi się wcielić w każdą rolę, której odegranie wprowadzi w błąd ofiarę takiego planu i powoli przejmie kontrolę i przestrzeń, na której mu/ jej zależy. Na początek może skutecznie odegrać rolę osoby pomocnej i współczującej, ofiary niesprawiedliwych okoliczności życiowych. Potrafi być idealnym kochankiem/ kochanką pełnym romantyzmu i namiętności, jak i doskonałym domatorem kochającym dzieci i zwierzęta. Jednocześnie jest przy tym tak wiarygodny/a, że zazwyczaj mija dużo czasu zanim osoba pod jej wpływem zaczyna coś podejrzewać.
Mistrzostwo w manipulowaniu polega m.in. na stopniowym przejmowaniu kontroli nad osobą i sytuacją, aż do momentu, kiedy osoba manipulowana staje się bezsilna wobec zniszczeń, jakie to powoduje. Zniszczenia dotyczą zarówno sfery materialnej (długi, hazard, przejęcie firmy), jak emocjonalnej (stała frustracja i obietnica, ze będzie lepiej, uzależnienie, przemoc psychiczna i fizyczna). Charakterystycznym skutkiem kontaktu z osobą psychopatyczną jest poczucie wydrenowania emocjonalnego i zniszczenie przestrzeni emocjonalnej i materialnej. Mocnymi słowami można to nazwać „demolką”.
Ograniczenia osób z osobowością psychopatyczną
Cechą charakterystyczną dla osób z psychopatyczną osobowością jest kilka ograniczeń. Jednym z nich jest brak zdolności do przewidywania skutków swoich działań i to niezależnie od tego, czy działa on po raz pierwszy, czy kolejny. Osoba z taką konstrukcją nie potrafi planować długofalowo, zwłaszcza samodzielnych działań (nie dotyczy to cierpliwości w przejmowaniu kontroli nad innymi).
Motywem do konsekwencji w działaniach jest „coś na horyzoncie, co chcę mieć” i ta chęć przeradza się powoli w tak silne pożądanie, że wszelkie środki zostaną użyte do wejścia w jego posiadanie. Ma moc działania z perfekcyjną precyzją, konsekwentnie, krok po kroku. Bez wahań i wątpliwości.
Dążenie do celu
Cechą charakterystyczną psychopaty/psychopatki jest bezwzględna konsekwencja w dążeniu do „upatrzonego celu”, którym jest zazwyczaj zdobycie władzy, kontroli nad sytuacją i czerpanie korzyści, których sam/sama nie potrafi wygenerować.
Psychopata/psychopatka nie rozumie uczuć, w związku z tym nie jest w stanie na nie reagować. Dla przeciętnej czującej osoby jest w związku z tym okrutna i bezwzględna, nie zdając sobie sprawy, co to oznacza. Szuka uczuć wywołując silne emocje w ludziach, którzy są do tego zdolni, z nadzieją, że dzięki temu też coś poczuje. Tyle, że jedyną możliwością jest odczucie ekscytacji, pożądania, satysfakcji albo agresji przy frustracji i przeszkodach w zdobywaniu celu.
Widzi skutki swoich działań, ale nie przeżywa tego, choć intelektualnie jest w stanie rozumieć. Brak dostępu do uczuć wyższych powoduje, że nie jest w stanie zmienić swojego postępowania, ani go zweryfikować.
Brak samodzielności
Osoba psychopatyczna samodzielnie niczego nie odkryje, nie wypracuje własnymi rękami, nie będzie rozumieć ani poezji, ani tematów abstrakcyjnych, filozofii, absurdalnego dowcipu, sztuki. Zapytana o to, co myśli na ten temat, nie będzie umiała odpowiedzieć nie zapożyczając swojego zdania od innych, ponieważ te obszary życia wymagają dostępu do uczuciowości wyższej.
Osobowość psychopatyczna a narcystyczna
Osobę psychopatyczną możemy pomylić z osobą narcystyczną, ponieważ obie są okrutne w stosunku do otoczenia. Różnica polega na tym, że osoba narcystyczna posiada uczuciowość na własny temat, w związku z tym będzie potrafiła odczuć subtelne uczucia wyższe związane np. ze sztuka, folozofią czy absurdalny dowcip. Psychopata/psychopatka nie ma takiej możliwości.
Osoba narcystyczna będzie używać otoczenia do zdobycia pozycji społecznej, uwielbienia i chwały. Osobie psychopatycznej zupełnie na tym nie zależy, lubi władzę i posiadanie (majątku, kontroli nad sytuacją, władzy, wielu kobiet/mężczyzn).
Osobowość psychopatyczna a schizoidalna
Osobę psychopatyczną można również pomylić z typem schizoidalnym, u którego uczuciowość wyższa jest bardzo słabo dostępna, co powoduje, że nie rozumie on/ona tego aspektu w otoczeniu. W związku z tym jego sposób traktowania innych ludzi jest raniący, a w bliższych kontaktach bywa okrutny. To, co różni te dwie osobowości, to fakt, że osoba o charakterze schizoidalnym nie wykorzystuje innych ludzi celowo i ze świadomym zamysłem, nie zależy mu na kontrolowaniu i władzy, jest w stanie samodzielnie zbudować własną przestrzeń do życia.
We wszystkich typach osobowości, również w przypadku psychopatii, cechy mogą mieć mniejsze albo większe nasilenie, mogą być zarówno rozmyte, mogą być silne, sztywne i niezmienialne, co i możliwe do lekkiej korekty poprzez socjalizację i świadomy wybór zachowania. Sama struktura psychopatyczna, poza okazjonalnym dostępem do przeżywania (wyjątkowe, rzadkie sytuacje) pozostaje niezmienialna.
Autor: Jolanta Toporowicz
